Veiligheid in gevangenissen: grip houden in een complexe omgeving

Veiligheid binnen gevangenissen vraagt meer dan gesloten deuren

De maatschappelijke rol van gevangenissen is helder: bescherming van de samenleving, uitvoering van opgelegde straffen en het bieden van mogelijkheden tot resocialisatie. Maar binnen de muren van een penitentiaire inrichting komen veel spanningsvelden samen. Het waarborgen van veiligheid is daarom een continu proces waarin beleid, inrichting en menselijk handelen nauw op elkaar moeten aansluiten.

Gevangenissen hebben te maken met uiteenlopende risico’s, zoals interne conflicten, ondermijnende criminaliteit en psychische problematiek. Het spanningsveld tussen beheersing en humane bejegening is voelbaar, zeker bij hoogrisico-doelgroepen of in afdelingen als de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) of de Afdeling Intensief Toezicht (AIT).

Inzicht in risico’s en veiligheidsniveaus

Verschillende niveaus van toezicht

Binnen Nederlandse gevangenissen bestaan meerdere toezichtniveaus die afgestemd zijn op het risicoprofiel van justitiabelen. Van standaardbeveiliging tot zeer strikte regimes zoals in de EBI, waar personen met een verhoogd vlucht- of maatschappelijk risico verblijven. Deze opschaling is gebaseerd op criteria zoals delictverleden, signalen van dreiging of betrokkenheid bij criminele netwerken.

De Inspectie Justitie en Veiligheid en het WODC signaleren al enige tijd dat de complexiteit van deze doelgroepen toeneemt. De noodzaak om situaties beheersbaar te houden vraagt om gerichte inzet van toezichtmaatregelen, technologische ondersteuning en duidelijke protocollen.

Psychische druk en agressie

Niet alleen onderlinge spanningen tussen gedetineerden, maar ook individuele problematiek vormt een risico. Denk aan mensen met psychiatrische aandoeningen, verslavingsproblemen of psychische instabiliteit. Langdurige opsluiting, gebrek aan autonomie of beperkte bewegingsvrijheid kunnen leiden tot stress, agressie of suïcidale gedachten.

Personeel krijgt daardoor te maken met verhoogde mentale belasting en onzekerheid in de uitvoering van hun taak. Opleiding, ondersteuning en duidelijke richtlijnen zijn essentieel om hiermee om te gaan.

Fysieke inrichting als onderdeel van veiligheid

Gebouw en materiaalkeuze

De manier waarop een inrichting is opgebouwd heeft directe invloed op veiligheid. Heldere zichtlijnen, overzichtelijke gangen en het vermijden van blinde hoeken helpen om incidenten te voorkomen en toezicht efficiënt uit te voeren. Materiaalkeuze, zoals stevig en vandalismebestendig meubilair, speelt hierbij een belangrijke rol.

Afdelingen waar spanning sneller oploopt, zoals observatie-units of intake-afdelingen, vragen om specifieke oplossingen. Denk aan zachte afwerkingen in de natte hoek, celbekleding ter preventie van zelfbeschadiging of robuuste inrichting die bestand is tegen vernieling.

Slimme zones en overzicht

Steeds vaker wordt gewerkt met zogenaamde functionele zones binnen de inrichting. Verblijfszones, contactzones, observatiezones en transportzones worden duidelijk gescheiden en afgestemd op het risiconiveau. Deze indeling zorgt voor meer overzicht en rust, en helpt personeel om sneller te handelen bij escalaties of dreiging.

Toegangscontrole, cameraobservatie en digitale informatiesystemen ondersteunen deze structuur en vergroten de effectiviteit van het beveiligingsteam. Toch blijft fysieke aanwezigheid van personeel op cruciale posities onmisbaar vanwege hun inschatting van gedrag en non-verbale signalen.