Hoe herken je signalen van escalerend gedrag bij cliënten?

De psychologische en gedragsmatige tekenen van escalatie

Escalerend gedrag bij cliënten komt niet uit het niets. Vaak zijn er vooraf subtiele, maar duidelijke signalen waarneembaar. Psychologisch onderzoek toont aan dat frustratie, angst en een gevoel van onrechtvaardigheid vaak de basis vormen van agressie. Cliënten die zich onbegrepen voelen of moeite hebben met het reguleren van emoties, laten in de aanloop naar escalatie gedragsveranderingen zien.

Een belangrijk concept binnen de gedragswetenschappen is de agressie-escalatieladder. De escalatieladder is in 1941 bedacht door Friedrich Glasl. Deze ladder beschrijft hoe een situatie zich opbouwt van een lichte irritatie naar potentieel gewelddadig gedrag. Het begint vaak met de rationele fase, groen gedrag, zoals prikkelbaarheid of korte reacties. Vervolgens verschuift dit naar de emotionele fase, oranje gedrag, waarbij verbale agressie, onrustig bewegen of dreigende taal vaker voorkomen. Tenslotte de vechtfase Rood gedrag, zoals fysieke agressie of het gooien van voorwerpen, is het eindstadium dat in een onveilige situatie kan resulteren.

Door deze signalen vroegtijdig te herkennen, kunnen begeleiders en zorgprofessionals tijdig ingrijpen en de-escalerend handelen.

Verschillende vormen van agressie en hun impact

Agressie kan verschillende vormen aannemen, afhankelijk van de oorzaak en de intentie van de cliënt. Binnen de zorgsector worden de volgende vormen onderscheiden:

• Emotionele agressie: Dit ontstaat uit frustratie of onmacht. Cliënten ervaren sterke emoties die zij niet kunnen reguleren, wat kan leiden tot verbale of fysieke uitbarstingen.
• Instrumentele agressie: Hierbij gebruikt een cliënt agressief gedrag als middel om een doel te bereiken, zoals het afdwingen van privileges of het vermijden van bepaalde regels.
• Fysieke agressie: Dit kan variëren van duwen en slaan tot ernstigere vormen van geweld. Deze agressie is vaak een escalatie van eerdere signalen.
• Verbale agressie: Schreeuwen, dreigen en beledigingen zijn veelvoorkomende uitingen van frustratie en kunnen een voorbode zijn van verdere escalatie.

De impact van agressie op medewerkers is groot. Onvoorziene agressieve incidenten kunnen leiden tot een onveilig gevoel, stress en zelfs verminderde inzetbaarheid. Daarom is het cruciaal om te investeren in training en protocollen die medewerkers helpen om situaties tijdig in te schatten en te beheersen.

Het belang van observeren en echt contact maken

Een van de meest effectieve manieren om escalerend gedrag vroegtijdig te herkennen, is door actieve observatie en echt contact met de cliënt te maken. Dit betekent niet alleen letten op wat iemand zegt, maar ook op non-verbale signalen. Lichaamstaal zoals gebalde vuisten, stijve lichaamshouding en geforceerd lachen kunnen tekenen zijn van opbouwende spanning.

Daarnaast is het van belang om in gesprek te blijven. Een medewerker die begrip toont en de tijd neemt om de cliënt te laten ventileren, kan de situatie al in een vroeg stadium kalmeren. Duidelijke afspraken en het benoemen van gedrag zonder te oordelen, helpen bij het creëren van rust en structuur..